Digitalisering heeft ook een keerzijde
Deze week publiceerde het World Economic Forum het 290 pagina’s tellende Future of Jobs Report. Het rapport, waarvoor meer dan duizend werkgevers verspreid over 55 economieën wereldwijd data aanleverden, maakt duidelijk dat het menens is met de vierde industriële revolutie waar we in zitten. De eerste industriële revolutie kent u nog wel uit de geschiedenisboeken. De uitvinding van de stoommachine zorgde voor gigantische economische en maatschappelijke vooruitgang. Degene die destijds zijn baan overgenomen zag worden door de noviteit, zal minder hebben staan juichen. Vervolgens zorgden de inzet van elektriciteit en van internettechnologie in respectievelijk de tweede en derde industriële revolutie voor hetzelfde effect. Innovatie gaat altijd gepaard met het verdwijnen van banen. En nu zijn we dus in de vierde aanbeland. Industrie 4.0 moet het hebben van artificiële intelligentie (AI), big data, robotisering en Internet of Things (IoT). De wereld om ons heen wordt steeds meer digitaal en vernuftig. Kwetsbaarder, dat ook. Want hoewel volgens het rapport 22% van de banen van inhoud zal veranderen door de inzet van AI en een heleboel fysiek zwaar of repeterend werk hierdoor een stuk gemakkelijk zal gaan, is er ook een keerzijde.
Ik herinner me nog het verhaal van de Amsterdamse brugwachter Nico, inmiddels met pensioen. Een jaar of vijf geleden werden vrijwel alle Amsterdamse brugwachters de laan uitgestuurd. Hun werk werd volledig geautomatiseerd. Nico, trotse brugwachter in hart en nieren, moest voor het eerst in zijn loopbaan op zoek naar ander werk. Zijn vertrouwde brugwachtershuisje werd verhuurd aan een hotelketen die er peperdure overnachtingen verkocht. De geautomatiseerde bruggen zorgden voor levensgevaarlijke situaties. Bruggen gingen open terwijl er nog fietsers op reden of gingen te snel dicht waardoor schepen beschadigden. Nico en zijn collega’s werd gesmeekt om terug te keren, maar Nico had inmiddels, met pijn in zijn hart, ander emplooi gevonden. Het verlies van zijn kennis, ervaring en passie voor het vak waren een aderlating voor de brugwachtersbusiness. Nico deelde destijds zijn zorg over het automatiseren van infrastructuur. “Als die systemen hun werk wél goed zouden doen, dan schuilt er nog een ander gevaar. Alles wat digitaal is, is te hacken. En dat gebeurt dan ook op grote schaal, vaak ongemerkt. Stel je eens hoe het onze samenleving zou ontwrichten als buitenlandse hackers om geopolitieke redenen grip krijgen op onze vitale infrastructuren zoals de water- en elektriciteitsvoorziening of de bevoorradingssystemen van ziekenhuizen of supermarkten.’’ Nico was zijn tijd vooruit.
Volgens het rapport wordt in 2030 nog slechts een derde van de werkzaamheden door menselijke arbeid uitgevoerd. Dat hele beroepsgroepen zullen verdwijnen is een ding dat zeker is. Tegelijkertijd zullen er ook nieuwe beroepen ontstaan. Volgens het onderzoek zal de werkgelegenheid netto met 7% toenemen. De arbeidsmarkt zal alleen nog plek bieden aan diegene die blijft meebewegen met alle ontwikkelingen en de vraag is of dat iedereen gegeven is. Personeelstekort zal niet komen doordat er te weinig mensen zijn, maar doordat er te veel mensen zijn die iets kunnen waar geen werkgever meer op zit te wachten.
Met de Amsterdamse brugwachters in gedachten, moeten we ons maar eens achter de oren krabben hoe we de menselijke maat bewaren terwijl innovatie gericht op productiviteitsstijging en kostenbesparing de arbeidsmarkt op zijn kop zal zetten. Als we dat niet voor het behoud van werkgelegenheid doen, dan wel voor de nationale veiligheid.